Najdawniejsze ślady obecności człowieka na terenie dzisiejszej Andory: groty strzał, wisiorki z zębów jelenia, ozdoby z muszli, odnalezione na stanowisku La Balma de la Margineda (parafia Sant Julià de Lòria), datuje się na ponad 10 tys. lat p.n.e.
Najstarsze natomiast ludzkie szczątki – szkielet 30-letniej kobiety, pochodzący sprzed ok. 4 tys. lat p.n.e. – odkryto na stanowisku Segudet, w parafii Ordino.
Około roku 2000 p.n.e. prymitywnych mieszkańców jaskiń wyparli przedstawiciele kultury megalitycznej, po których pozostały do dzisiaj ślady w postaci zbiorowych kamiennych mogił (dolmenów), na przykład w Sorteny i Sornàs.
Cywilizacja rzymska, rozpowszechniona w Pirenejach od III w p.n.e., na Andorę nie wywarła większego wpływu. Wspólnoty pasterskie w górach pozostawały praktycznie poza jej zasięgiem i żyły w zgodzie ze swoimi tradycjami. Rzymian ziemie te nie interesowały. O tym, że były zamieszkałe, świadczą jedynie wzmianki w kronikach rzymskiego historyka Polibiusza (120 r. p.n.e.) i opisy ataków, jakich doznawały w Pirenejach ze strony przodków dzisiejszych Andorczyków oddziały Hannibala, idące na Rzym w 218 roku p.n.e.
Nie ma natomiast wątpliwości, że Andora ucierpiała w VIII wieku wskutek inwazji arabskiej, choć saraceni nigdy nie zajęli jej na dłużej. Był to okres migrowania w Pireneje chrześcijan, uciekających przed muzułmanami okupującymi półwysep.
Kluczową rolę w bronieniu Katalonii i Andory przed najazdem arabskim odegrali Karolingowie, władcy sąsiedniego Królestwa Franków. Według legendy to właśnie władca Franków, cesarz Karol Wielki, założył w roku 805 Andorę, nadając mieszkańcom tych ziem Kartę Zasiedlenia (Carta Pobla) w zamian za ich pomoc w walce z saracenami.
W roku 839 wymienia się po raz pierwszy nazwę Andory i jej sześciu parafii w akcie konsekracji katedry Santa María w należącym dziś do Hiszpanii miasteczku La Seu d’Urgell.
Od XI wieku Kościół zaczyna w coraz większym stopniu przejmować władzę nad obszarem Andory, aż w końcu w roku 1133 hrabia Ermengol VI z rodu Urgell, w zamian za finansową rekompensatę (a podobno także za przebaczenie licznych grzechów, za które groziła mu ekskomunika i pozbawienie władzy), przekazuje wszystkie swoje posiadłości w Dolinach biskupowi.
Ponieważ jednak ziemie te próbują zagarnąć zaborczy sąsiedzi, by powiększyć swe terytoria, w tym także spadkobiercy hrabiego Urgell, niezdolny do samodzielnej obrony biskup postanawia zaledwie 26 lat później, w 1159 roku, oddać się pod opiekę rodu Caboet. W podpisanym wówczas układzie ustalono, że biskupstwo ma sprawować suwerenną władzę nad Dolinami Andory, a ziemie otrzymują w lenno hrabiowie Caboet.
Gdy w 1208 roku hrabia de Foix poślubia Ermessendę de Caboet i Castellbò, zaczyna się okres ciągłych sporów i krwawych walk o władzę z biskupami.
Ostatecznie w 1278 roku biskup Urgell, Pere d’Urg i hrabia Foix, Roger Bernat III podpisują w obecności króla Katalonii i Aragonii, Piotra III Wielkiego, historyczny układ zwany Pareatge (słowo to oznacza „porozumienie równych sobie”). Określono w nim zasady wspólnego sprawowania władzy nad Andorą przez biskupów Urgell i hrabiów Foix, ustanawiając tzw. współksięstwo i stwarzając podwaliny narodu andorskiego.
Z początkiem XV wieku mieszkańcy Andory zaczęli jednak domagać się coraz bardziej współudziału w decydowaniu o swoich losach i wystąpili do obu suwerenów o zgodę na utworzenie Rady, która rozstrzygałaby spory „związane z ziemią”. W ten sposób powstała za aprobatą współksiążąt w 1419 roku Rada Ziemska (Consell de la Terra), pierwszy andorski parlament, złożony z przedstawicieli wszystkich parafii, na.
Gdy w 1589 roku potomek Germaine de Foix, Henryk II, król Nawarry, hrabia Foix, wicekról Bearn i pan Andory, wstąpił na tron Francji (jako Henryk IV), prawa rodu de Foix do Dolin Andory przeszły na królów francuskich.
Rewolucja francuska (1789) i zgilotynowanie króla Ludwika XVI, współksięcia Andory, stanowiły poważne zagrożenie dla Księstwa. Sytuację uregulowało dopiero dojście do władzy Napoleona Bonapartego, którego dekret (1806) przywrócił feudalne zależności i prawa Francji do Księstwa Andory. Z czasem przeszły one na prezydentów Francji.
Rewolucja francuska nie pozostała bez wpływu na społeczeństwo Andory. W dużej części pod wpływem jej haseł Andorczycy podzielili się na zwolenników reform i „konserwatystów”. Zarzewiem długotrwałego sporu okazała się kwestia wydania zezwolenia na budowę kasyna.
Kiedy w 1880 roku Rada Generalna wydała Francuzom koncesję na otwarcie kasyna, Andorczycy, obawiając się rozruchów, postanowili przeciwstawić się Radzie. Czterysta osób przybyło do Casa de la Vall, ogłosiło ustąpienie Rady i wyznaczyło członków Rady Tymczasowej. Sytuacja zmusiła do ingerencji obu współksiążąt.
W 1913 roku, z inicjatywy ówczesnego księcia biskupa, Joana Benllocha, otwarto nowoczesną drogę z przygranicznego miasta La Seu d’Urgell do stolicy kraju, Andorra la Vella. W 1933 zakończono budowę szosy z Andorra la Vella do przejścia granicznego od strony Francji, Pas de la Casa. Ułatwiło to znacznie Andorczykom przywóz towarów z Francji i Hiszpanii, a także sprzyjało późniejszemu rozwojowi turystyki.
Duże znaczenie dla poprawy warunków życia miała też elektryfikacja kraju. W 1927 roku podpisano umowę z francusko-hiszpańską spółką, przetwarzającą energię wodną na elektryczną.
W 1931 roku doszło do ostrego konfliktu miedzy Radą Generalną a współksiążętami, gdy Rada wydała ponownie koncesję na działalność hazardową, a obaj suwereni zdecydowanie się temu sprzeciwili. Andorczycy mieli już najwyraźniej dość autorytarnej polityki swoich radnych.
Ostatecznie w czerwcu 1933 roku rozwiązano Radę Generalną. Wybory odbyły się 31 sierpnia. Zwyciężyła opcja tradycjonalistów, uznających opiekę współksiążąt jako siły neutralizującej wewnętrzne konflikty.
W 1939 roku, kiedy generał Franco przejął dyktatorską władzę w Hiszpanii, przez Andorę uciekały do Francji tysiące republikańskich emigrantów, a wielu z nich pozostało na terenie Księstwa.
Podczas II wojny światowej Andora pozostała neutralna, choć zagrażała jej przez pewien czas niemiecka okupacja. Ponieważ kraj znajdował się pod protektoratem biskupa i zajęcie go oznaczałoby konflikt z papieżem, Niemcy się na to nie odważyli. Znajdowali tam więc schronienie uchodźcy, uciekający przed nazistami do Hiszpanii i Portugalii.
Od końca lat 50-tych życie Andorczyków zaczęło ulegać gwałtownym przemianom. Intensywny rozwój turystyki, handlu i bankowości sprawił, że Księstwo przeżywało gospodarczy boom. Kraj hodowców, producentów tytoniu i przemytników zaczął przekształcać się w ekonomiczną potęgę.
]
14 marca 1993 roku odbyło się w kraju referendum konstytucyjne i zatwierdzono nowoczesną konstytucję, przekształcającą księstwo w niezależne demokratyczne państwo. Jest to teraz tzw. współksięstwo parlamentarne, z rozdziałem władzy ustawodawczej i wykonawczej. Tytularnymi głowami państwa, nie sprawującymi faktycznie rządów, są biskup Urgell i prezydent Republiki Francuskiej.
Wkrótce po przyjęciu Konstytucji Andora stała się członkiem ONZ i UNESCO, a w 1994 roku została przyjęta do Rady Europy. Nie należy do Unii Europejskiej, ale ma z nią zawarte porozumienia handlowe. Jest członkiem, między innymi, Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Światowej Organizacji Turystyki, Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Interpolu.
Tytularnymi głowami państwa, nie sprawującymi faktycznie rządów, są biskup Urgell i prezydent Republiki Francuskiej. Zatwierdzają oni prawa, wydawane przez Radę Generalną. Mają dwóch przedstawicieli na terytorium Andory (veguers) i dwóch stałych delegatów: jeden ma siedzibę w pałacu biskupim w La Seu d’Urgell, drugi w prefekturze w Perpignan. Nowa konstytucja zniosła też, oczywiście, tradycyjną symboliczną daninę (quèstia), którą mieszkańcy płacili co roku na przemian obu współksiążętom.
Władza ustawodawcza spoczywa w rękach parlamentu czyli Rady Generalnej, której przewodniczy dwóch syndyków, mianowanych przez radnych. Połowa spośród 28 członków Rady wybierana jest w wyborach powszechnych z siedmiu list parafialnych, a połowa z listy ogólnokrajowej. Wybory odbywają się co 4 lata.
Władzę wykonawczą sprawuje rząd (El Govern Andorrà), na którego czele stoi premier (Cap de Govern), mianowany przez Radę Generalną.
Władza sądownicza, wcześniej kontrolowana przez suwerenów, jest w gestii Najwyższej Rady Wymiaru Sprawiedliwości i Trybunału Konstytucyjnego (Tribunal de Corts).
Podstawową jednostką administracji jest parafia (el comú). Sprawuje w niej władzę burmistrz (el cònsol major), wybierany przez obywateli parafii w wyborach powszechnych. Parafie cieszą się obecnie większym niż dawniej samorządem.
Wybory parlamentarne odbyły się w grudniu 1993 roku. Premierem rządu w chwili uchwalenia konstytucji był ponownie Óscar Ribas Reig (1990-94), potem – w latach 1994-2005 – Marc Forné Molne, od 2005 roku Albert Pintat Santolária, a od 2009 roku Jaume Bartumeu Cassany.
Wkrótce po przyjęciu Konstytucji Andora stała się członkiem ONZ i UNESCO, a w 1994 roku została przyjęta do rady Europy. Nie należy do Unii Europejskiej, ale ma z nią zawarte porozumienia handlowe. Jest członkiem, między innymi, Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Światowej Organizacji Turystyki, Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Interpolu.
Na dziedzińcu obok zabytkowego budynku Casa de la Vall czyli siedziby parlamentu w Andorra la Vella stoi nowoczesny pomnik, dedykowany mieszkańcom Andory, mężczyznom i kobietom, których obywatelskie zaangażowanie doprowadziło do uchwalenia Konstytucji.
Flaga i godło Andory
Flaga Andory, składająca się z trzech pionowych pasów: niebieskiego, żółtego i czerwonego, istnieje od 1866 roku, ale została formalnie przyjęta w roku 1971. Na środkowym, żółtym pasie, znajduje się godło państwa. W wersji bez godła, czyli nieoficjalnej, jest identyczna z flagami Mołdawii, Czadu i Rumunii.
Flaga stanowi swego rodzaju połączenie flag Hiszpanii (żółto-czerwonej) i Francji (niebiesko-czerwonej), czylki krajów, które przez wieki sprawowały protektorat nad Andorą.
Godło Księstwa stanowi tarcza czwórdzielna w krzyż. W pierwszym i czwartym polu znajdują się symbole dwóch współksiążąt Andory: w pierwszym, czerwonym, złota mitra i pastorał, symbole władzy biskupa La Seu d’Urgell, a w czwartym, złotym, dwa woły – symbol rodu Béarn (czyli obecnie prezydenta Francji). W polu drugim, złotym, trzy czerwone pasy oznaczają barwy hrabiów de Foix, zaś cztery czerwone pasy w polu trzecim, złotym, to “znak królewski”, herb władców Katalonii. U dołu widnieje łacińska dewiza Virtus Unita Fortior czyli “Siła cnoty w jedności”. Tarczę otacza zwyczajowo barokowy kartusz.
Pierwotnie woły w czwartym polu (czy też krowy, bo i tak się je określa) stały tyłem do herbu księstwa Katalonii (patrz rysunek), ale obecnie – zapewne, by nie urazić Katalończyków – uznawana jest oficjalnie wersja, w której zwrócone są do niego głowami.
Obecne godło  |
Poprzednie godło |